جشن ها و آیین های کهن و غنی مردم گیلان به ویژه در ایام نوروز به دلیل بی اعتنایی در وادی فراموشی قرار گرفته که لازم است مسئولان فرهنگی به این مهم توجهی ویژه داشته باشند.
بسیاری از آداب نوروزی در تمام نقاط ایران یکسان است اما آنچه موجب تنوع و زیبایی این آیین ها می شود، نوع و نحوه برگزاری مراسمات است که رنگ و بوی خاصی برای آیینهای هر منطقه می بخشد.
آیینهای بومی، این دریاچه های زلال و کوچک امروزی باقیمانده دریای فراگیر و بزرگی بوده که به مرور با سر برآوردن خشکی های بی اعتنایی و از دل و دماغ افتادن مردم که ریشه های گوناگونی دارد، به صورت دریاچه ها و یا آبگیرهای کم عمق درآمده است.
نوروزی نوسال چیزی جز سرودهای نوروزی زمان باستان نیست
بنابراین بسیاری از این آداب در راستای هم و برگرفته از هم هستند، نوروزی نوسال چیزی جز رودهای نوروزی زمان باستان نیست که هر ساله درآستانه نوروز سروده و نواخته می شد و سابقه ای این چنینی، در تاریخ گذشته سرزمین ایران بوده است.
محقق و پژوهشگر گیلانی در این زمینه گفت: هر وقت که نیاز به آگاه کردن مردم از بروز رویدادی در شرف وقوع بود، گروه های به درخانه ها می رفتند و مردم را آگاه می کردند.
محمد بشرا در پاسخ به این پرسش که هنوز کارت دعوت عروسی وجود نداشت، مدعوین را چگونه برای شرکت در عروسی خبر می کردند، افزود: این رسم تا چندی پیش در روستاهای گیلان فراگیر بود، خانواده داماد و عروس گروهی از دختران و پسران عزب را به عنوان "خبرا کون" یعنی خبر کننده، انتخاب و به در خانه های نزدیکان و آشنایان می فرستادن و گاه با لحنی آهنگین آنان را برای شرکت در جشن عروسی دعوت می کردند.
این پژوهشگر گیلانی اظهارداشت: نوروزی نوسال هم همین است منتها به شکل دیگر، آنان می آمدند و مردم را برای شرکت در جشن باستانی و فراگیر نوروز فرا می خواندند نه اینکه مردم غافل بودند و آنان آگاهی می دادند. اینان سرود خوانان نوروزی بودند که خبر کردن از فرارسی جشن نوروز به نوعی دعوت پی آمد کارشان بود.
وی خاطر نشان کرد: این رسم کهن در گیلان و مازندران و در مناطق دیگر ایران مانده و در گیلان همراه با نوعی نقد و بررسی اجتماعی نیز بوده است.
بشرا ادامه داد: گروه نوروزی خوانان از سیاست و حکومت زمان، وضع اجتماعی خانوادگی، وضع کشاورزی، دامداری و هر کس و هر چیز انتقاد می کردند.
این پژوهشگرگیلانی یادآورشد: پس گروه همخوانان نوروزی نوسال تنها خبردهندگان خشک و خالی نبودند بلکه منتقدان خانوادگی، اجتماعی و سیاسی نیز بودند.
این رسم، بعد از اسلام به صورت سوگواران و سوگ نامه خوانان هم درآمدند زیرا با توجه به گردش ماههای سال قمری در ماههای سال شمسی، گاه نوروز با محرم و صفر به ویژه روزهای سوگواری این دوماه مطابق می شود که هیچ یک از دو رسم فرهنگی و مذهبی را نمی توان از یاد برد.
رسم " رابچره " به کلی از بین رفته است
در این ماهها به ویژه اگر با روزهای خاص عزاداری همراه باشد، نوروز خوانان حتی مرثیه هم می خوانند، از این یادگاری های گذشته های دور و باستانی در گیلان و مازندران فراوان است، مثلا در کوهستان های شرق گیلان رسم " رابچره " به سبب عدم توجه جوانان به این مراسم به کلی از بین رفته است.
مراسمی نمادین که مانند "عروسه گوله " ریشه درگاه شماری مردم این سامان دارد و در آستانه نوروز خبر از چیرگی بهار بر زمستان داشته است.
این محقق برجسته گیلانی در این خصوص نیزگفت: درباره تمامی این آداب و رسوم تحقیق بوسیله پژوهندگان علاقمند انجام شده و مطالب لازم فراهم آمده است.
بشرا بیان داشت: اشعار و نحوه اجرایشان رسم قدم خیری یا خانه موجی ( خانه پازنی)، رسم قراردادن شیر بر سفره نوروزی و خوردن شیر در تحویل سال، رسم بره گردانی در مناطق دامداری سنتی خود از رسوم کهن ایران است که در سرزمین فرهنگ پرور استان باقیمانده بود که به مرور سالها از یادها رفته و یا کمرنگ شده است و بیشترین این آداب و رسوم نمادین ریشه در گاه شماری مردم دارد.
آداب چهارشنبه سوری در تمامی ارکان زندگی فردی و اجتماعی روزگار گذشته اجرا می شد
وی اظهارداشت: رسم چهارشنبه سوری در گیلان در حقیقت دروازه ای برای ورود به مراسم نوروزی و بهار بوده است و آداب چهارشنبه سوری در تمامی ارکان زندگی فردی و اجتماعی روزگار گذشته اجرا می شد.
این پژوهشگر گیلانی گفت: کشاورزی، دامداری، مرغداری، خانه داری، درختکاری، خانه و خانواده، زن و فرزند، تن درستی و ناخوشی، ازدواج و مرگ و میرو هیچ پدیده شخصی اجتماعی و خانوادگی وجود نداشته که در چهارشنبه سوری برای رونق و پیش رفتش مراسمی اجرا نشده باشد.
وی ادامه داد: میمنت و مبارکی این روز هنوز هست گرچه در حوزه شهرهای بزرگ، محدود به نمادهای ظاهری شده اما در روستاها بسیاری از کارها را در روز چهارشنبه سوری آغاز می کنند تا بر رونق و برکت و پیشرفتش افزوده شود.
به هر حال آداب و رسوم گذشتگان یکی از مولفه های اصلی هویت، وحدت ملی و فرهنگی است اما به مرور زمان، بیشتر رسوم به تدیج یا کلا به دست فراموشی سپرده شده است که باید با تحقیق و پژوهش این گنجینه های ارزشمند را زنده و به اذهان نسل های آینده منتقل کرد.
